Emotionele arbeidsbelasting (deel 2)

Tijdens de CSR conferentie van 31 oktober 2008 vertelde Marc van Veldhoven van de Universiteit van Utrecht. Hij benadrukte dat de emotionele arbeidsbelasting vaak vergeten wordt. Het wordt beschouwd als iets dat er bij hoort. Bijvoorbeeld om voortdurend vriendelijk en correct te moeten zijn. Dat komt voor in commerciële beroepen. Maar de emotionele belasting is het hoogst bij de gezondheidszorg, onderwijs en politie. Denk daarbij aan omgaan met (verbale) agressie, conflicten en trauma’s. Mindfulness blijkt de beste vorm van emotieregulatie en een goede manier om uitputting te voorkomen.

Emotionele arbeid

Emotionele arbeid is inspanning leveren voor het plannen van en/of controleren van de emoties die gewenst zijn door de organisatie (of de samenleving). Maar wat te doen met de eigen gevoelde emoties en de discrepantie met wat gewenst is? Hij noemde onderzoek bij 65 politieagenten^[i] dat het deze discrepantie is die leidt tot uitputting. En hoe vermoeider een agent aan de werkdag begint, hoe moeilijker het voor hem/haar is om de emotionele arbeid te verrichten. Bij de politie gaat het voornamelijk om het verbergen van eigen emoties.

Surface en deep acting

Marc van Veldhoven noemde drie manieren om met emotionele dissonantie om te gaan. Om te beginnen iets dat surface acting genoemd wordt. Dat wil zeggen dat je emoties onderdrukt of verbergt die niet gewenst zijn. Dan deep acting. Dat wil zeggen dat je je eigen emoties bewerkt en verwerkt. Dus als je boos bent en je moet vriendelijk zijn, dan vraag je je af waarom je boos bent en probeert iets aan de oorzaak te doen of jezelf beloven dat op een beter moment te gaan doen. Vervolgens realiseer je je dat jouw boosheid niets te maken heeft met de klant tegenover je en je blijft vriendelijk.

Uit onderzoek blijkt dat het moeten verbergen van emoties tot meer uitputting leidt^[ii] en dat deep acting gunstiger is tegen burnout dan surface acting^[iii].

Mindfulness

Uit onderzoek van Hayes et al. (2006)^[iv] (hij combineert cognitieve gedragstherapie met aandachtstraining, zie o.a. de weblog van 7 maart 2007) blijkt dat het meest effectief is om helemaal niets te doen met de eigen emoties. Hij noemt dat psychologische flexibiliteit: niet bepaald worden door de inhoud en intensiteit van gedachten en emoties, maar bereid zijn deze te ervaren zonder ze te willen controleren. En zonder het handelen te laten controleren door deze gedachten en gevoelens. Kortom: mindfulness. En wat blijkt, dit blijkt nog beter te werken tegen verzuim door uitputting (onderzoek bij call-centres en een klantservice centrum). Hoe en waarom is onderwerp van lopend onderzoek (o.a. in samenwerking met de Universiteit van Tilburg).

---

^[i] B. van Gelderen et al. (2007). Psychological strain and emotional labor among police-officers: A diary study. Journal of Vocational Behavior, 71, 446–459.

^[ii] Ybema, J.F., & Smulders, P. (2002). Emotionele belasting en de noodzaak tot het verbergen van emoties op het werk. Gedrag en Organisatie, 3, 129-146.

^[iii]Brotheridge, C.M. & Grandey, A. (2002). Emotional labor and burnout: Comparing two perspectives of "people work". Journal of Vocational Behavior, 60, 17-39.

^[iv] Ik kan niet vinden van Veldhoven naar verwijst, maar ik vond de volgende artikelen met dezelfde overzichten als in zijn presentatie:

Fletcher L., Hayes, S.C. (2006). Relational Frame Theory, Acceptance and Commitment Therapy, and a Functional Analytic Definition of Mindfulness. Journal of Rational Emotive and Cognitive Behavioral Therapy, 23(4), 315-336.

Hayes, S.C., Bunting, K., Herbst, S., Bond, F.W., & Barnes-Holmes, D. (2006). Expanding the Scope of Organizational Behavior Management: Relational Frame Theory and the Experimental Analysis of Complex Human Behavior. Journal of Organizational Behavior, 26, 1-23.

Hayes, S.C., Strosahl, K., Wilson, K.G. (2006) ACT: Een experiëntiële weg naar gedragsverandering.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-12-31.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Emotionele arbeidsbelasting (deel 1)

Ik wil komende logs iets kwijt over informatie die ik gehoord en gelezen heb n.a.v. de CSR conferentie van 31 oktober 2008. Om te beginnen een model dat beschrijft hoe positieve en negatieve emoties een verschillende rol spelen voor het welbevinden op het werk. Negatieve emoties hebben een sleutelrol in een stressproces dat kan uitmonden in burnout en gezondheidsklachten. Terwijl positieve emoties een sleutelrol hebben in een motivatieproces dat kan leiden tot bevlogenheid en positieve attitudes ten opzichte het werk en de organisatie. Het model komt uit een artikel van Wilmar Schaufeli (Universiteit van Utrecht) en Willem van Rhenen (ArboNed)^[i]. Zie de figuur verderop.

Taakeisen en energiebronnen

De basis van het model is het Job Demands-Resource model (JD-R) model^[ii]. Het model kent twee typen werkkenmerken: taakeisen en energiebronnen. Taakeisen, vereisen per definitie inspanning en daarmee psycho-fysiologische kosten, zoals vermoeidheid, irritatie, verveling en frustratie. Energiebronnen zijn nodig voor het uitvoeren van de taak, maar ook voor persoonlijke groei en ontwikkeling.

Uitputtings- en motivatieproces

In het model zijn een uitputtings- en een motivatieproces. In het uitputtingsproces  is het zo dat als voldoende herstel uitblijft van de inspanning en de werkbelasting langdurig te hoog is er een kans bestaat op burnout. In het motivatieproces leiden de energiebronnen tot positieve emoties zoals opwinding, enthousiasme, vreugde en trots. Als die energiebronnen voldoende en lang genoeg beschikbaar zijn geven de bijbehorende positieve emoties aanleiding tot bevlogenheid en een positieve houding. In dit onderzoek is een positieve attitude gemeten als betrokkenheid bij de organisatie en geringe geneigdheid tot veranderen van baan (verloopgeneigdheid).

Onderlinge beïnvloeding

Beide processen, uitputting en motivatie, beïnvloeden elkaar wederzijds. Om te beginnen blijkt dat hoe meer energiebronnen er ter beschikking staan, des te minder belastend de taakeisen (en omgekeerd). In de figuur is dat aangegeven met een rode pijl en minteken. Eenzelfde negatieve beïnvloeding is er tussen burnout en bevlogenheid. Onderzoek toont aan dat burnout en gezondheidsproblemen, evenals bevlogenheid en een positieve attitude positief zijn gerelateerd (blauwe pijl en een plusteken). Burnout en positieve organisatieattitudes blijken negatief gerelateerd. Ook bestaat er een negatief verband bestaat tussen taakeisen en positieve emoties, en tussen energiebronnen en negatieve emoties. Of te wel, bij hoge taakbelasting worden meer negatieve gevoelens en minder positieve gevoelens ervaren. En wanneer er meer energiebronnen aanwezig zijn is het effect omgekeerd.

Er is geen samenhang gevonden tussen bevlogenheid en gezondheid. Dus een grotere bevlogenheid heeft geen positieve effecten op de gezondheid en gezondheidsklachten hangen niet samen met minder bevlogenheid. Overigens vind ik dit heel herkenbaar. Juist de bevlogenheid (samen met ander eigenschappen) kan maken dat iemand ondanks gezondheidsklachten doorgaat.

Conclusies

Naast een indirect effect via emoties is er nog een direct effect gemeten van taakeisen en energiebronnen op burnout en gezondheidsklachten. Echter niet van de taakeisen op bevlogenheid en positieve attitudes. Dat betekent dat verminderen van de taakeisen de houding van de werknemer niet positief beïnvloed. Het verhogen van de energiebronnen wel.

Een tweede conclusie is dat werknemers die minder positieve emoties ervaren in de toekomst vaker zullen verzuimen. Van negatieve emoties blijkt dat ze geen significante samenhang vertonen met toekomstig verzuim. Dus, in plaats van de aandacht te richten op het wegnemen van negatieve emoties is het beter om positieve emoties te bevorderen.

Tevens blijkt de beschikbaarheid voor energiebronnen negatief samen te hangen met burnout, zowel indirect via negatieve emoties maar er is ook een direct effect gemeten. Tot slot, om de auteurs aan te halen: “Kortom, wanneer een organisatie investeert in energiebronnen, bijvoorbeeld door de zelfstandigheid van werknemers te vergroten, hun betere feedback over hun werkprestaties te geven, meer afwisseling in het werk te creëren en meer leer- en loopbaanmogelijkheden te bieden, snijdt het mes aan twee kanten; burnoutklachten zullen verminderen en werknemers zullen meer bevlogen raken en een positievere houding ten opzichte van de organisatie ontwikkelen.”

Opmerking

In het genoemde artikel hebben W. Schaufeli en W van Rhenen gewichten kunnen bepalen voor de verschillende relaties. Die heb niet in de figuur opgenomen. Het is zo al ingewikkeld genoeg.

---

^[i] W. Schaufeli & W. van Rhenen. (2006). Over de rol van positieve en negatieve emoties bij het welbevinden van managers: Een studie met de Job-related Affective Well-being Scale (JAWS). Gedrag & Organisatie, 19(4), 323-344.

^[ii] Bakker, A.B., Demerouti, E, Taris, T., Schaufeli,W.B. & Schreurs, P.J.G. (2003). A Multigroup analysis of the Job Demands-Resources Model in four home-care organizations. International Journal of Stress Management, 10, 16-38.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-12-30.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Boosheid en onmacht

Ik heb afgelopen week een paar nachten minder goed geslapen. Boosheid en een gevoel van onmacht. Boosheid over onrecht en een idee van onmacht om dat ik daar iets aan kan doen. En dat afgewisseld met angst dat ik slachtoffer ben en daar niets aan kan veranderen. Ik ben getriggerd door de huidige financiële crisis, de manipulatie van door de Amerikaanse overheid van de publieke opinie over de oorlog tegen terrorisme en de paranoia van maatregelen voor ‘onze’ veiligheid.

Manipulatie en geld

Over de manipulatie van de Amerikaanse politiek van publieke opinie met leugens en halve waarheden zie o.a. de film Zeitgeist (www.zeitgeistmovie.com of Nederlands ondertitelt), maar ook de BBC documentaire ‘Why we fight’ (2005) op Canvas gisterenavond. Niet alleen Vietnam, maar ook de oorlog in Irak zijn gerechtvaardigd met een dreiging die er helemaal niet was, terwijl de president daar van wisten! Spelen met mensenlevens!

De financiële crisis raakt mij niet direct. Ik heb wel wat belegd, maar voor de lange termijn in een aantal aandelen en obligatie fondsen, dus ik neem aan dat zolang ik blijf zitten de lange termijn effecten meevallen. Maar ik ben boos over de schandalige beloning die de managers gekregen hebben van de omgevallen banken (zie hier voor Lehman Brothers, hier voor Fortis, en hier nog eens Fortis). Met als beloning voor zoveel mismanagement dat de overheden gerant zijn gaan staan voor de verliezen (bron Volkskrant 30 oktober).

Over de muziekindustrie wil al helemaal niet beginnen. Lees de weblog van Marco Raaphorst (bijvoorbeeld deze van 27 oktober). En dan de belachelijke schadeclaims bij downloaden of aanbieden van muziek. Terwijl is aangetoond dat file sharing het kopen van muziek bevorderd! Voor mijzelf herken ik dat. Ik koop weer meer muziek sinds ik op internet rondsnuffel.

En dan?

Bovenstaande is allemaal waar. Mijn verontwaardiging en ook de angst dat mij onrecht aangedaan wordt zijn ook helemaal echt. Maar dan? Ik kan er voor kiezen om cynisch te worden, verbitterd te geraken, boos te blijven, zelf ook paranoia te worden (‘het is de schuld van de Joodse samenzwering’ en meer van die geruststellende en nooit te bewijzen mythen). Ik koos afgelopen dagen voornamelijk voor boosheid, verontwaardiging en machteloosheid. In gedacht overwoog ik zelfs vlieglessen te nemen en het Pentagon binnen te vliegen met een vliegtuig. Dat zou ze leren! Maar als ik er rustig naar kijk, dan is dat niet wat ik echt wil. Èn het is niet waar het echt om draait.

Kwetsbaarheid en feilbaarheid

Tijdens de meditatie merkte ik dat ik met mijn reactie mijn kwetsbaarheid probeer te maskeren. Want waar gaan boosheid en verontwaardiging van weg? Van dat mij iets kan overkomen! Dat ik een kwetsbaar en sterfelijk menselijk wezen ben. Dus van het besef van de eerste van de 4 waarheden: er is lijden. Leven is lijden. Daar is fundamenteel geen ontsnappen aan. Dat toestaand, dat ik beschadigd kan worden, wordt ik rustig en in voel me levendig worden.

Als ik me verontwaardigt voel dan voel ik mij ook een beter dan de mensen waar het hier over gaat. “Ik zou dat nooit zo doen!” O ja? Eerlijk gezegd doe ik ook dingen die niet kunnen. Want hoe staat het met de ethische waarde van die fondsen waar ik mijn geld in heb zitten? Ik gaf mijn dochter straf terwijl ik later hoorde dat mijn zoon eigenlijk de veroorzaker was. In mijn boosheid weigerde ik mijn oordeel aan te passen. En mijn dochter was slachtoffer. Kortom, ook ik ben niet perfect. En dat vind ik niet zo prettig om bij stil te staan.

Aanwezig blijven

Tijdens mijn meditaties vandaag besloot ik om bij het besef van kwetsbaarheid en feilbaarheid te blijven. Dat leeft dus in mij, met alle psychische beweging en gevoelens die er bij horen. Maar naast al die heftigheid ervoer ik ook de rust van daarvan gewaar te zijn. Dat gewaarzijn was open en sensitief. Ik bemerkte weer hoe het gewaarzijn zelf helemaal los staat van de ervaring zelf. Dat het daar niet door aangetast wordt. Ik merkte hoe ik ging genieten van levendigheid van het geheel, van de boosheid, de kwetsbaarheid en mijn heftige reacties. Natuurlijk is er ook de heftigheid, maar ook teerheid en geraaktheid werden ervaarbaar. Lichamelijk ervoer ik daarbij dat ik me energiek voelde en warm. Ook terwijl ik er nu over schrijf kan ik dat weer ervaren.

Er recht in kijken

Ik herinnerde me tijdens de meditatie vanavond dat een instructie van Padmasambhava “welke verstoren emotie je ook ervaart, kijk in de emotie en deze komt zonder een spoor tot rust”^[i]. En een instructie van Longchenpa uit het Juwelenschip (Korteweg (2004) blz. 28): “Mocht [hartstocht] … oprijzen, besef dan ten volle hun innerlijk energie. … Kijk het volgende moment onbevangen naar deze toestand en ontspan in de aanwezigheid ervan. Dan wordt ieder van de vijf hartstochten die oprijst een pure aanwezigheid, bevrijd op zijn eigen plaats zonder te worden uitgesloten”^[ii]. Eerst zie ik veel zwartheid, heftige vormen. Naarmate ik me meer toe sta er echt helemaal in te kijken, en niet steriel te blijven maar om de heftigheid echt aan te gaan, voel ik meer kracht, helderheid, levendigheid en ook hoe ik gelijk ben aan de mensen die ik eerst zo veroordeel. Mij wordt duidelijk dat mijn boosheid een vorm van kracht is. En mijn onmacht eigenlijk trots is. In de trots zie ik hoe ik gelijk ben.

Wat te doen?

Naarmate ik mezelf daar meer in laat ontspannen realiseer ik me dat ik ook iets kan doen. Mijn intentie is om niet onrechtvaardig te zijn. Ik realiseer me dat ik niet in staat ben om de politiek van Amerika of Nederland of welk groot systeem dan ook te veranderen, maar ik kan kiezen om er zelf niet aan mee te doen of het in ieder geval niet erger te maken. Dat betekend niet dat ik daarmee beter ben dan iemand anders. In mijn onmacht dacht ik ook dat cynisme of agressie een goede response waren, maar dat was het niet. Dus ik neem mij voor om liefdevol en toch helder te blijven. Het zonder acht te scheppen op de gevolgen vergaren van rijkdom creëert lijden. Helder. Maar ik hoef dat niet erger te maken door zelf te lijden of anderen te laten lijden. Ook helder.

Persoonlijk voornemen

Ik neem me voor om richting mijn kinderen rustiger te kijken/luisteren wat er aan de hand is. En eerst tot 10 te tellen als ik boosheid voel opkomen. Om hen te zien als jonge mensen die al spelend en af en toe knokkend hun plek in de wereld veroveren. Om naar beste kunnen te doen wat ik denk dat goed is. En om mezelf te corrigeren als mijn inzichten veranderen of als ik het mis heb. Sorry te zeggen. Dat voelt stevig en waardig.

---

^[i] Hans Knibbe (2002). Het wijzen van de staf naar een oude man. Cirkel, 25.

^[ii] Hans Korteweg e.a (2004). Het juwelenschip: een gids tot het besef van pure en totale aanwezigheid, het universeel scheppende principe. Cothen: Felix Uitgeverij.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-10-30.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Meditatie werkt tegen stress

Uit een onderzoek van de Universiteit van Tilburg (volgens het persbericht) blijkt dat meditatie tot minder stress leidt. In dit onderzoek is het effect van mindfulness bekeken. Mindfulness, of aandachtstraining, is de eerste fase van shamatha-vipassana en daarmee onderdeel van bijna elke meditatietechniek. In het onderzoek wordt het eenvoudigweg omschreven als “het bewust waarnemen van 'wat is', zonder er direct een etiket op te plakken met 'goed' of 'slecht' en het te willen veranderen.”

In het onderzoek zijn een dertigtal mensen met stress gevolgd die aan een training deden met aandachtig ademhalen, yoga en meditatie. Voor en na de training vulden de deelnemers vragenlijsten in. Het bleek dat mensen die de training hadden gevolgd een substantiële daling lieten zien van hun stressniveaus. Bovendien was deze daling direct gerelateerd aan de stijging van de aandacht (mindfulness) en niet aan andere effecten (zoals aandacht van de trainer of mededeelnemers).

De onderzoeker, Ivan Nyklicek, concludeerd dat aandachtstraining “een veelbelovende methode die op grote schaal ingezet zou kunnen worden om stress te verminderen.”

Ik wordt hier erg blij van. Het effect is voor mij als meditatiebeoefenaar duidelijk te merken bij mezelf en als burnout coach bij mijn cursisten en klanten, maar het doet me goed om te horen dat het echt om het effect van een betere aandacht gaat. Het werd tijd dat dat nu ook wetenschappelijk aangetoond is en niet alleen een subjectieve beleving.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-10-26.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Schadelijke effecten stress

Ik liep gisteren aan tegen een artikel in de Scientific American. Je vindt het hier. Het geeft het resultaat van de recentelijk gepubliceerd onderzoek naar de effecten van stress. Vrolijk werd ik er niet van, maar het belang van een dagje lekker luieren is me wel weer duidelijker geworden.

Het artikel is van 15 augustus 2008 en rapporteert over onderzoek van de Ohio State University uitgevoerd door Janice Kiecolt-Glaser en Ronald Glaser. Zij onderzoeken al 20 jaar het effect van stress op het immuunsysteem. Hun conclusie is dat stress zelf een immuunrespons opwekt. Langdurige blootstelling van het lichaam aan de cytokines maakt het lichaam daar ongevoeliger voor.

De chronische ontsteking, die stress in deze visie eigenlijk is, verhoogd daarmee ook het risico op hartfalen, botontkalking en auto-immuunziekten, inclusief diabetes type 2.

Omdat regelmatige stress het immuunsysteem chronisch activeert is ook het risico op allergieën verhoogd. Het overactieve immuunsysteem slaat namelijk ook sneller ten onrechte aan tegen stoffen die niet schadelijk zijn. In het genoemde onderzoek bleek bijvoorbeeld dat allergieën toenemen door stress.

In een ander onderzoek werden studenten tijdens de zomervakantie en tijdens de examenperiode een snee gegeven. Voor sommige studenten duurde het tijdens de examenperiode bijna twee keer zo lang (40% om precies te zijn) voordat de wond genezen was.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-10-04.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Stress als gezonde reactie

Er is niets mis met stress. Stress is een gezonde reactie op een uitdagende situatie. Stress activeert ons en maakt energie en concentratie vrij om iets lastigs aan te pakken. Het gaat pas mis als we onszelf niet genoeg ruimte geven om te ontspannen, om te revitaliseren, na afloop van de stress. In een vorige weblog (20 februari 2007) heb ik daar al eens over geschreven.

Normale reactie

Biologisch bekeken is stress een reactie op gevaar. We signaleren een beer, worden zeer alert en wegen onze mogelijkheden: muisstil blijven (freeze), wegrennen (flight) of gaan vechten (fight). Het muisstil blijven is de eerste reactie waar bij we onze zintuigen wijd openen en onze aandacht vrij maken voor het (mogelijke) gevaar. Voor het vluchten of vechten activeert ons lichaam een hele scala aan hormonen (o.a. adrenalinen) en het sympatische (activerende) deel van het autonome zenuwstelsel. Dat is een goede zaak, want zonder dat hadden we het als diersoort mens niet lang uitgehouden^[i].

Als we eenmaal van de beer afzijn, verslagen of op een veilige plek aanbeland, dan kunnen we uitrusten en onze wonden likken (want een pijntje of een wondje was ons we bij het vechten of vluchten helemaal niet opgevallen). Als het goed is herstellen we dan (via andere hormonen en het parasympatische deel van het autonome zenuwstelsel). En als we goed uitgerust zijn, dan kunnen we er weer tegenaan.

Te weinig rust

Dus waar gaat het vaak mis? Ik zie drie dingen. Ik zie een cultuur waarin uitrusten niet gestimuleerd wordt. Ik zie een fysiologische reactie waardoor we niet door hebben dat we oververmoeid zijn. En ik zie een psychologische component waarom we maar door gaan.

Cultuur zonder rust

We leven in een cultuur waarin het normaal is om alsmaar door te gaan, om te scoren en succes te behalen. Om, ook in onze vrij tijd, onophoudelijk op zoek te gaan naar nieuwe impulsen. Een cultuur waarin uitrusten en tot jezelf komen geen aandacht krijgen. Zie bijvoorbeeld dit artikel: Tieners steeds vaker chronisch moe en een artikel over fouten die arts-assistenten maken door de ‘te lange werkdagen, een hoge arbeidsdruk en te grote verantwoordelijkheid’.

In de hogere regionen van het bedrijfsleven is het zelfs helemaal ‘not done’ om vermoeidheid te tonen en toe te geven dat je even tijd nodig hebt. Het wordt gezien als een teken van zwakte en dat heeft een negatief effect op je carrière kansen.

Ongevoelig voor vermoeidheid

Daarnaast maakt de stressfysiologie ons ongevoelig voor vermoeidheid en pijn. Het blijkt ook dat mensen die oververmoeid zijn dat van zichzelf niet doorhebben (al kan ik het artikel waar dat in staat nu even niet vinden). Ik herken dit zelf ook. Pas als ik ga uitrusten na een stevige klus merk ik hoe moe ik ben. Dan ben ik ook helemaal uitgeteld. Maar eigenlijk was dat al die tijd al zo. Als je overigens beter op je lichaamssignalen leert letten dan zijn die er wel. Als je vermoeid bent dan adem je minder ontspannen en zit en loop je ook niet ontspannen. Hiermee samen hangt het mechanisme van compensatoire stress. Daarover in een andere weblog meer.

Psychologische makeup

Dan zit er ook nog iets ‘tussen de oren’. Mensen die last hebben van stress zijn over het algemeen hard werkend, willen het goed doen (tot op het perfectionistische) en nemen teveel verantwoordelijkheid of zegen niet snel nee. Gebrek aan timemanagement vaardigheden, gebrekkige conflicthantering e.d. kan dan mede oorzaak zijn, maar tevens zie ik een poging om, via het werk, te voorzien in een diep gevoel van tekort te schieten of niet geliefd te zijn. Dat diepe gevoel is onbewust. Ik schreef daar o.a. over in een oude weblog van 26 november 2006. Wat mij betreft is naast het trainen van vaardigheden ook persoonlijk onderzoek op z’n plaats (waarover een andere keer meer).

---

^[i] Zie ook het artikel van Oswald Knaap (2007), Als de Dodo bang was geweest…, De Cirkel, 35, 41-55.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-09-25.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Wat te doen tegen stress?

Ik heb een aantal maatregelen tegen stress verzameld. Gewoon eenvoudige maatregelen die je zelf kunt nemen. Niet moeilijk, wel erg praktisch.

1. Om te beginnen: sta stil bij hoe je in je vel zit? Voel je je lekker of fit, of juist moe en futloos. In dat laatste geval is het beter om niet door te werken, maar rust te nemen.
2. Neem pauzes door de dag heen. Ik adviseer twee keer per dag een pauze van 10 minuten. Het beste is om even een blokje om te gaan. Voel hoe je loopt, voel je adem, voel de aarde onder je voeten, laat je gedachten los. Als een blokje om niet gaat op kantoor, ga dan 10 minuten op het toilet zitten. Niemand die dat merkt.
3. Geniet van je succes. Als je een klus afgerond hebt, trakteer jezelf dan. Al is het maar op een korte pauze, een kopje thee met koekje of kletsen bij de koffieautomaat. Of bij een grote klus van een paar weken, ga een lang weekend iets voor jezelf doen. Verwen jezelf. Als je je leidinggevende duidelijk kunt maken dat je hard gewerkt hebt voor de zaak, dan kun je ook voorleggen om een dag niet naar kantoor te komen. Je kunt uitleggen dat je daarmee zin krijgt voor de volgende klus.
4. Stel grenzen aan wat je aanpakt op je werk. Accepteer dat je niet alles af kunt krijgen en stel prioriteiten. Als je iets een klus er niet meer bij kunt nemen, zeg dat dan. En laat het liggen! Of vraag je manager om de prioriteiten en maak helder dat als deze klus gedaan moet worden, iets anders niet uitgevoerd kan worden. Laat dan hem/haar kiezen. En als je voor jezelf werkt (zoals ik en sommige van mijn klanten), accepteer dan dat het vandaag dus niet afkomt. Hoe erg is dat?
5. Leg de verantwoordelijkheid waar die hoort en laat eventueel eens iets mis gaan. Mensen die zich te snel verantwoordelijk voelen kunnen vaak niet weigeren. Of zeggen zwakjes nee, maar zorgen dan toch dat de taak uitgevoerd wordt. Als jij teveel werk krijgt en daardoor loopt er iets in het honderd, dan is dat niet jouw verantwoordelijkheid, maar die van je leidinggevende. Alleen, dan zul je wel helder moeten communiceren dat je teveel werk hebt.
6. Ga sporten of bewegen. Niet competitief, maar voor je plezier. Probeer niet beter te worden dan jezelf of een ander, maar geniet van de beweging en de vermoeidheid achteraf. Van wandelen, dansen en sporten knap je op. Ook als je er geen zin in hebt!
7. Doe leuke dingen en geniet! Genieten en plezier hebben is de beste medicijn tegen stress. Dat is ook de reden dat veel zelfstandigen (ZZPers) beter tegen stress kunnen. Ze hebben meestel veel plezier in hun werk en putten daar inspiratie uit.
8. Zorg voor je inspiratie. Bijvoorbeeld door het lezen van boeken, meditatie, het volgen van een cursus of studie of het doen van iets creatiefs. Inspiratie geeft je energie en laat je ook ervaren dat je meer bent dan je werk.
9. Zorg dat goed slaapt. Neem ’s avonds voor het slapen gaan de tijd om te ontspannen. Ga dan geen TV kijken (dat maakt onrustig), maar luister naar muziek, lees een ontspannen boek en praat met een vriend(in) of met je lief.
10. Zorg voor vaste slaaptijden. Op een vaste tijd naar bed en weer opstaan is iets waar je lichaam zo aan went dat je op dat tijdstip vanzelf gaat slapen en ook vanzelf weer wakker wordt. Het slaaphormoon melatonine wordt door de regelmaat vanzelf aangemaakt en zorgt dat je goed uitrust. Ga ook op de afgesproken tijd naar bed als je nog niet moe bent. En sta op op het vastgestelde tijdstip. Ook als je je nog moe voelt. Als je dit 3 weken doet, dan ben is je lichaam gewend aan het nieuwe ritme en volgt de slaap vanzelf.
11. Als je merkt dat je in het weekend niet meer uitrust, als je op maandagochtend nog steeds moe bent, neem dan echt maatregelen. Door niet helemaal uitgerust aan de week te beginnen, put je jezelf op de lange duur steeds meer uit. Wees daarbij niet zo naïef dat je alles aan kunt. Iedereen heeft grenzen in wat aan kan. Ook jij!

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-09-22.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Wat is meditatie?

Meditatie is je geest laten rusten in gewaarzijn. Er zijn verschijnselen – zoals gedachten, de ruimte om je heen, het gevoel van op een kussentje zitten, geluiden van buiten – maar daar ga je niet mee bezig. Je ontspant in dat je dat allemaal waarneemt. Dit gewaarzijn is altijd aanwezig en moeiteloos. Je kunt er op vertrouwen dat het altijd is, net zoals de aarde waar je op rust. Geen enkele inhoud hoeft afgekeurd of bevestigd. Niets hoeft vastgehouden te worden.

Je ontspant je geest in gewaarzijn. Moeiteloos, eenvoudig. Dan blijkt alles heel dichtbij en intiem te voelen. Gewaarzijn blijkt levend en stromend. Je daar niet druk over maken maar helemaal toestaan. Het vindt allemaal plaats in gewaarzijn. Jezelf niet veilig stellen, maar loslaten in de levendigheid. Puur genieten.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-09-17.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Burnout en levensvragen

Een kanttekening van mij, en een reden om er iets over op te schrijven is, dat ik soms ook een onaf gevoel krijg na afloop van een CSR-traject (zie 23 augustus voor de CSR aanpak, 30 augustus voor Zijnsoriëntatie, en 11 september voor mijn visie). Wat volgens mij onderbelicht blijft is de diepere reden om zo over je eigen grenzen heen te gaan dat je roofbouw pleegt op jezelf. Nu is het niet zo dat die redenen niet langzaam boven komen drijven in het traject. Maar in principe blijven ze liggen. Ikzelf heb mijn overwerktheid (zo heette dat 15 jaar geleden), ook als een confrontatie met mezelf gezien en een gelegenheid om beter naar mezelf te kijken en goed na te denken wat ik wil en hoe ik wil werken. Achteraf heb ik het als een vruchtbare tijd ervaren, en niet alleen als informatief, maar ook als vormend voor hoe ik mezelf zie. Kennelijk heb ik ook grenzen en kan ik mezelf niet maar straffeloos voortduwen. In het moment zelf had ik het er natuurlijk moeilijk mee.

Dat proces van je eigen grenzen leren kennen, het loslaten van een oud zelfbeeld en het op je gemak raken met een nieuw beeld van begrensde en kwetsbaar vergt meer dan een paar sessies. Het gaat dan om existentiële vragen en levensvragen: wie ben ik, wat is mijn bijdrage, waar doe ik het voor? En het besef dat je veel mensen je om je heen kunt hebben, maar als je ziek bent, dan ben JIJ ziek (existentiële eenzaamheid).

Ik vind niet dat dit soort onderzoek vergoed moet worden uit een ziektekostenverzekering of integratietraject, maar ik vind het jammer als een klant er niet voor kiest om hier samen met mij het existentiële onderzoek aan te gaan. Ik vind dan ook heerlijk als een klant daar wel voor kiest.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-09-12.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Mijn visie op aanpak stress

In vervolg op de vorige weblogs over de aanpak van stressklachten (23 augustus en 30 augustus) iets over de samenwerking tussen de CSR aanpak en de Zijnsgeoriënteerde visie. Er lijkt namelijk een zekere spanning of tegenstrijdigheid te zitten tussen die twee. Dus hoe zie ik dat?

Tegenstrijdig

Het startpunt van de Zijnsgeoriënteerde begeleiding is dat heelheid, vrijheid en relatie gegeven zijn. De CSR aanpak start bij dat er iets mis is in iemands fysieke systeem dat aangepakt moet worden. Vanuit de visie van heelheid, is elke situatie, hoe beroerd ook, een uitdrukking van inherente perfectie, geen probleem. Dus, ga je nu aan de slag om een probleem aan te pakken of waardeer je wat er is?

Houding versus inhoud

Om te beginnen vind ik het belangrijk om de houding naar de klachten en de klachten zelf te onderscheiden. De houding is er een van geen probleem, liefdevol, geïnteresseerd en accepterend. In deze houding mogen de klachten er zijn. Waar wij over het algemeen proberen van onze klachten af te komen door ze te ontkennen, ze af te wijzen, proberen te vluchten, minder erg te maken, enzovoorts. Daar erkent een open houding dat er klachten zijn. Erkenning dat er iets aan de hand is vaak de eerste stap in het zoeken naar hulp.

Een open, accepterende houding maakt ook dat je kunt ontspannen. Als we onszelf afkeuren vanwege onze klachten, bijvoorbeeld als we boos besluit dat het afgelopen moet zijn met het gezeur, dan is het niet moeilijk voorstelbaar dat deze houding extra stress genereert. En dat verergert de klacht.

Daar komt bij dat een open houding ons de gelegenheid geeft om iets te leren van onze ervaring. Mogelijk moeten we onder ogen zien dat er grenzen zijn aan onze energie of aan onze capaciteiten. Of we moeten onder ogen komen dat het werk of de werkomgeving niet (meer) echt bij ons past. Of dat we ouder worden. Toen we 25 waren konden we nog gemakkelijk nachten lang doorhalen, maar als je 50+ bent is dat anders.

Dus de inhoud kan een reden zijn om iets te ondernemen, de houding blijft open en waarderend.

Houding versus gedrag

Een open houding, aanwezig blijven bij hoe het is, ook al zit je opgebrand thuis, is geen reden om niets te ondernemen. Ik hanteer hier het model van de Jacobs ladder. De open houding laat je aan hoger perspectief innemen, los van de inhoud. Maar dit hogere perspectief moet ook handen en voeten krijgen. Dat betekent dat er passend gedrag bij hoort in het leven van alle dag. Wat dat concreet betekend verschilt per situatie en per persoon: van medicatie tot ontspanningsoefeningen tot leren prioriteitenstellen (ik noem maar wat).

Zoals ik het zie wordt het gedrag geïnspireerd door de open houding. Een klant die zag dat haar stress veroorzaakt wordt door een grote drive om het goede te doen, zag dat het niet ging om nu maar slecht werk af te leveren, maar om selectiever te zijn in wat ze wel en niet ging oppakken. Dat betekende wel dat ze uit moest vinden wat ze wel en niet wilde. Toen helder werd van welke werkzaamheden ze echt blij, kon ze de juiste stappen zetten en was het traject eigenlijk afgerond.

Aanpak stress

Dus hoe stress of burnout aan te pakken? Door een open houding in te nemen (dat is te leren) en vanuit die openhouding de situatie en de ernst van de situatie onder ogen te zien. Vervolgens zijn er een aantal dingen te doen (ontspanningsoefeningen, sport, timemanagement, zelfmanagement, etc.) voor herstel.

Als kanttekening plaats ik hier dat ik het soms nodig vind om aan crisisinterventie te doen: iemand stoppen in zijn roofbouwgedrag. Ook is het zo dat als een klant helemaal op is, het geen zin heeft om psychologisch onderzoek te doen of te vragen naar waarom, eerst moet de ontregelde stressfysiologie tot rust gebracht worden.

Dat is echter iets anders als de open houding uitstellen. Een open houding is namelijk niet afhankelijk van voorwaarden, dus altijd bereikbaar. Tevens, ik kan, als behandelaar, deze open houding voorleven. Ik hoef het probleemperspectief van de klant niet over te nemen. Juist doordat ik helder en ontspannen blijf bij wat de klant inbrengt (holding biedt) kan deze ontspannen en ook geïnteresseerd raken in de situatie en daarmee een hoger perspectief innemen dan zijn of haar probleem.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-09-11.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

Zijnsgeoriënteerde aanpak stress

In vervolg op de vorige weblog over de CSR aanpak voor stressklachten (23 augustus) iets over de Zijnsgeoriënteerde manier om met problemen om te gaan en (in eerste aanzet) hoe dat toegepast op stress klachten uitwerkt.

Heelheid

Het startpunt van de begeleiding is het uitgangspunt dat heelheid, vrijheid en relatie gegeven zijn. Hoe verkrampt we ook zij en wat er ook in ons verleden gebeurd is, iets in ons is daar vrij van is. Als we dit weten tot ons door laten dringen, dan worden we rustig en opent ons bewustzijn zich. Iets in ons is niet aangetast. Als we daar in leren rusten, dan wordt ook onze blik geopend op dat alles om ons heen ook al heel is.

Vrijheid

Rustend in deze ervaring van heelheid, in het gewaarzijn, is er ook een ervaring van losheid en levendigheid. We zijn vrij. Vrij in de zin dat onze zorgen geen vat op ons hebben. Vrij in de zin dat we onszelf en de dingen niet fixeren. Vrij van dwangmatige herhaling van onze normale manier van reageren. Vrij van ons emotionele keurslijf en manier van naar onszelf en de wereld kijken.

Relatie

We zijn dan ook vrij van de illusie dat alles losstaat en dat we op een eigen eiland leven. We zien dat we ten diepste verbonden zijn met de wereld om ons heen. Dat toelatend geeft een diep gevoel van intimiteit met de mensen en wereld om ons heen. Daarom is dat de vrijheid die we voelen niet egoïstisch. We zijn relatie. We blijken gemaakt van relatie. Het gebruikelijke pantser dat we dragen is nu afwezig en we zijn dus ook gevoelig, raakbaar, voor wat er om ons heen gebeurd.

Hoe?

Mooi allemaal, maar hoe wordt je je daar bewust van? Simpel gezegd, door even je mond te houden en stil te worden. Praktisch gesproken door een meditatieve houding aan te (leren) nemen. Open, zonder oordeel en eenvoudig aanwezig zijn bij de ervaring, bij de innerlijke ervaring van gedachten en gevoelens en bij de uiterlijke ervaring van de wereld. Met humor en warmte aanwezig zijn. Dat kan iedereen! Dat is mijn ervaring.

De ervaring dat er altijd iets/iemand is die waarneemt, in elke situatie, is al voorbij welk probleem dan ook waar je last van hebt.

Vervolgens laat je jezelf los in dat je waarneemt, in het gewaarzijn zelf. Je buigt je hoofd naar deze dimensie die groter is dan je kleine ik. Hier land je in je non-duale grond. Dat vergt wat meer ervaring, maar is ook onder begeleiding te doen.^[i]

Aanpak stress

Om te beginnen geeft meditatie en loslaten van welk probleem dan ook al heel veel ontspanning. Ook het stil staan bij je ademstroom en bij dat je op een stoel of kussentje zit werkt al tegen de stress (het activeert het parasympatisch zenuwstelsel ).

Ten tweede is de basishouding van alles benaderen als heel en perfect in zichzelf al een breuk met de dwingende en problematische houding van veel mensen met stress problemen (in ieder geval die ik krijg).

Van daaruit kunnen we dan eens gaan kijken naar wat er te doen valt? Ontspanningsoefeningen, beter leren slapen, sporten, leren nee zeggen, leren genieten, betere timemanagement, realistische doelen stellen, enz.

Wat er ook uit komt, het wordt helder in een sfeer van openheid en gedragenheid, waarin alles zichtbaar mag worden zoals het is, zonder opsmuk, zonder mooi makerij, zonder beschuldiging of zelfverwijt. En dat is vaak al zo’n weldadige ervaring, dat de stressklachten al minder gewicht krijgen in hoe je je voelt. Dan kun je nog steeds stressklachten hebben, maar je bent je klachten niet meer. Dan moet je nog wel rekening houden met je klachten en werken aan herstel, maar jij zit weer aan het roer. En dat is in mijn ogen de grootste winst.

---

^[i] Hier komen we bij de dzogchen visie waarover ik iets meer schrijf in de boekbespreking van het juwelenschip van Longchenpa.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-08-30.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.

De CSR aanpak

CSR staar voor Chronische Stress Reversal^[i] en is de methode om mensen met het chronische stress syndroom (CSS, of burnout in de volksmond) te begeleiden. Volgens deze aanpak is burnout (CSS) een complex van symptomen, dat optreed door de fysiologische ontregeling als gevolg van langdurige mentale overbelasting (roofbouw). Deze fysiologische ontregeling is zowel hormonaal als neurologisch.

Het complex van symptomen zijn fysiek, cognitief, emotioneel en gedragsmatig. De idee is dat psychologische klachten zoals depressie of angst samenhangen met de fysiologische ontregeling en ook vanzelf overgaan door fysiologisch herstel.^[ii]

Behandeling

De behandeling volgens de CSR aanpak start met het tot rust brengen van het fysieke systeem. Bijvoorbeeld door iemand te leren tot rust te komen, beter te laten ademen, in contact te brengen met het eigen lichaam, sport en beweging en een goede slaaphygiëne. Het gaat om direct resultaat in de huidige situatie.

Als iemand eenmaal tot rust gekomen is, dan is er ruimte voor inzicht in de processen van roofbouw en om te werken aan beter zelfmanagement, bijvoorbeeld beter inzicht in eigen grenzen, nee leren zeggen of leren prioriteitenlijstjes op te stellen.

Ervaring

Als ik zo kijk naar de klanten van afgelopen jaar dan zie ik dat deze aanpak werkt. Met name de eerste deel van de behandeling vind ik het effect opzienbarend. Goed luisteren, een aantal ‘simpele’ instructies, het bewaken dat de oefeningen ook thuis en op het werk gedaan worden, en zie: na een sessie of 6 tot 8 (2-3 maanden) zit iemand weer een stuk beter in zijn vel: fysiek en mentaal. Nog een paar sessies besteden aan meer zelfinzicht en zelfmanagement en klaar^[iii]. Wat kort door de bocht, maar zo eenvoudig blijkt het dus.

Persoonlijke uitdaging

Wat voor mij de uitdaging is in zo’n traject is om directief te durven zijn. Uit mezelf ben ik meer invoelend en luisterend aanwezig. Een andere uitdaging is om niet te diep te gaan, maar me te richten op het gedragsmatige niveau van instructies en oefeningen die iemand tot rust brengen. Dat is effectief en daardoor ook bevredigend. Ik word er blij van als een iemand lekker slaapt en weer energie voelt om aan de slag te gaan.

---

^[i] Deze methode is uitgedacht door het CSR-centrum: www.csrcentrum.nl.

^[ii] Zie de serie weblogs beginnend bij 19 februari 2007 voor meer details over de theorie.

^[iii] Soms komt daar nog een re-integratietraject achteraan.

Het orgineel van deze weblog staat op www.dezilverster.nl/blog.php?a=2008-08-23.
Copyright © Peter Hofstee, de Zilverster Coaching. Alle rechten voorbehouden.